منظومه شمسی۴ (مریخ)

بَهرام یا مریخ چهارمین سیاره در سامانه خورشیدی است که در مداری طویل‌تر از زمین و با سرعتی کمتر از زمین حرکت می‌کند. هر یک باری که به بدور خورشید میچرخد معادل ۶۸۷ روز (روز زمین) طول می‌کشد و شب و روز کمی طولانی‌تر از کره زمین است.

بزرگی بهرام حدوداً نصف زمین است و قطر آن ۶۷۹۰ کیلومتر می‌باشد (مقایسه کنید با قطر زمین: ۱۲۷۵۶ کیلومتر).

جو بهرام سرخ‌فام است و در آسمان شب از زمین نیز سرخی آن دیده می‌شود. کره بهرام دو ماه کوچک به نام‌های فوبوس و دِیموس دارد که شکلی نامنظم دارند. این دو ماه احتمالاً شهاب‌سنگ‌هایی هستند که در مدار بهرام به دام افتاده‌اند.اگر شخصی در کرهٔ مریخ باشد مشاهده خواهد کرد که فوبوس سه بار در یک روز طلوع و غروب می‌کند. دیموس نصف فوبوس بوده و چنانچه از مریخ به آن نگاه کنیم این ماه بیشتر شبیه به یک ستاره خواهد بود تا یک قمر.

بهرام، سیاره سرخ‌فام منظومه خورشیدی، نصف زمین قطر دارد و مساحت سطح آن برابر با مساحت خشکی‌های روی زمین است. همانند زمین، یخ‌های قطبی، دره‌های عمیق، کوه، غبار، طوفان و فصل دارد. در دشت‌های آن مانند ماه، گودال‌هایی حاصل از برخورد سنگ‌های آسمانی دیده می‌شود. با وجود اندازه کوچکش، بلندترین قلهٔ سامانهٔ خورشیدی یعنی کوه المپوس و بزرگ‌ترین دره سامانهٔ خورشیدی در این سیاره پیدا شده‌است.

فرسوده بودن بیشتر دهانه‌های برخوردی سیاره بهرام نشان‌دهندهٔ فعالیت زیاد زمین‌شناختی در این سیاره است.

روزهای بهرام ۲۴ ساعت و ۳۷ دقیقه طول می‌کشد. از آن‌جا که محور سیارهٔ بهرام همانند زمین ۲۴ درجه کج است در این سیاره نیز فصل‌های سال وجود دارند. اما هر سال بهرامی تقریباًدو برابر سال زمینی یعنی ۶۷۸ روز به‌ درازا می‌کشد...
 

                                

  ویژگی‌های فیزیکی 

مریخ شعاعی در حدود نصف شعاع زمین دارد. همچنین مریخ از زمین کم چگال تر است، طوری که حجمی برابر ۱۵٪ و جرمی برابر ۱۱٪ زمین دارد. مساحت سطح آن تنها اندکی کم تر از مجموع سطوح خشکی‌های زمین است. مریخ نسبت به عطارد بزرگتر و دارای جرم بیشتر و در نتیجه چگال تر است. این موضوع سبب شده‌است نیروی گرانش بیشتری در سطح عطارد وجود داشته باشد.

مریخ از نظر اندازه، جرم و جاذبه سطح، حالتی بین زمین و ماه (ماه زمین) دارد; ماه قطری برابر نصف قطر مریخ دارد، در حالیکه قطر زمین دو برابر قطر مریخ است، زمین دارای جرمی در حدود ده برابر جرم مارس است، در حالیکه جرم ماه ده برابر کم تر از مریخ است. ظاهر سرخ فام-نارنجی رنگ مریخ در اثر وجود آهن(III) اکسید، که بیشتر به هماتیت یا زنگ آهن مشهور است، به وجود آمده‌است. 

خاک

در ژوئن ۲۰۰۸، اطلاعات به دست آمده توسط کاوشگر فینیکس ثابت کرد که خاک مریخ دارای اندکی خاصیت بازی (قلیایی) و همچنین حاوی موادی مانند منیزیم، سدیم، پتاسیم و کلر، که وجود همه آنها برای حیات و رشد موجودات زنده ضروری است، می‌باشد. محققان خاک به دست آمده از منطقه‌ای نزدیک قطب شمال مریخ را با مقداری خاک باغچه زمینی مقایسه کردند و به این نتیجه رسیدند که خاک مریخ برای رشد گیاهانی چون مارچوبه (آسپاراگوس) مناسب است.

در آگوست ۲۰۰۸، کاوشگر فینیکس با انجام آزمایش‌ها ساده شیمیایی، مثل مخلوط کردن آب زمین با خاک مریخ، با هدف تعیین pH خاک مریخ، نشانه‌هایی از نمک پرکلرات پیدا کرد، که این موضوع نئوری دانشمندان بسیاری را که ادعا کرده بودند خاک مریخ به طور قابل ملاحظه‌ای دارای خاصیت بازی است، تایید می‌کرد. pH خاک مریخ ۸٫۳ اندازه گیری شد.

وجود پرکلرات بر سطح مریخ، البته در صورتی که قطعی شود، خاک مریخ را بیش از آن چیزی که تاکنون از آن شناخته شده‌است عجیب و متفاوت می‌کند. البته آزمایشها و بررسی‌های بیشتری در این مورد لازم است، چرا که این احتمال وجود دارد که پرکلرات یافت شده بر سطح مریخ ناشی از منبعی زمینی، مثلا خود کاوشگر(چه در نمونه‌ها و چه در تجهیزاتش)، بوده باشد. 

جو 

جوّ زمین شامل ۷۷ درصد نیتروژن و ۲۱ درصد اکسیژن است. درحالی که در جو مریخ ۹۵ درصد دی اکسید کربن، ۳٪ نیتروژن، ۱٫۶٪ آرگون و فقط مقدار ناچیز اکسیژن و آب وجود دارد. جو سیاره سرخ بسیار رقیق است، به طوری که فشار جوی سطح آن، معادل یک صدم فشار جو زمین در سطح دریاست. علاوه بر این جو مریخ محافظ خوبی در برابر تابش‌های مرگبار فضایی نیست.

بیشتر مناطق بهرام بسیار سرد است. دمای هوا در قطب‌های آن می‌تواند تا ۱۳۰ درجه زیر صفر پایین برود.

مقایسه مریخ با از سمت چپ به راست به ترتیب عطارد ٬ ونوس ٬ زمین و مریخبه دلیل رقیق بودن «هوای» بهرام، دمای هوا به سرعت تغییر می‌کند. مثلاً فقط لحظاتی پس از طلوع خورشید دما در سطح بیش از ۲۰ افزایش می‌یابد. در هر لحظه دمایی که پای شما احساس می‌کند (هوای نزدیک سطح) با دمای هوای اطراف سر شما ممکن است تا ۲۰ درجه اختلاف داشته باشد. به این ترتیب اگر روی استوای بهرام باشید، دمای سطح ۲۰ درجه سلیسیوس و دمای اطراف سر شما صفر درجه‌است.

در بهرام بادهایی با سرعت زیاد (متجاوز از ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت) می‌وزد که سبب می‌شود غبارها در ارتفاع ۴۰ کیلومتری معلق بمانند علت ایجاد این بادها غالباْ اختلاف دما توام با اختلاف فشار است 

                                

افسانه

مریخ. نام ستارهٔ فلک پنجم از ستاره‌های خنس و آن را بهرام نیز گویند، منحوس و دال بر جنگ و خصومت و خونریزی و ظلم است. (منتهی الارب). کوکبی است از جملهٔ سبعهٔ سیاره و در آسمان پنجم است. (برهان). ستاره‌ای است از خنس، گویند سبب تسمیهٔ آن سرعت سیرش است و برخی گویند بسبب رنگ زرد و سرخ آن است که شبیه مرداسنج (مردار سنگ) باشد. (از اقرب الموارد). چهارم کوکب سیار در عالم شمسی که بهرام نیز گویند و به اعتقاد بطلمیوس کوکب سیاری که در آسمان پنجم واقع شده‌است. (ناظم الاطباء). از کواکب سبعهٔ سیاره‌است و مأخوذ از مرخ و آن درختی است که از چوب آن آتش‌زنه سازند و سبب تسمیهٔ آن تشبیه به آتش است از نظر سرخی، و گویند مریخ در لغت عبارت از تیر بدون پر است که در حرکت خود پیچ و تاب می‌خورد و ستارهٔ مذکور نیز بسبب به چپ و راست رفتن در حرکت بدین نام خوانده شده مریخ در فلک پنجم است و فاصلهٔ آن از زمین سه هزار هزار و نهصد هزار و دوازده هزار و هشتصد و شصت و شش میل است. (از صبح الاعشی ج ۲). از کلدانی مَرداخ، و شاید اصل مرداخ نیز فارسی باشد، یا فارسی و کلدانی از مرد (رجل) و آک به‌معنی اسب به فارسی یا به کلدانی. یکی از پیکرهایی که یونانیان باستان برای مریخ می‌پنداشتند اسب بود، و واژه مارس از همین مریخ آمده‌است یعنی مرداخ و مرداس نامی است که به پدر ضحاک می‌داده‌اند و این نام در میان عرب بسیار است.

نام فارسی این سیاره بهرام و نام عربی آن مریخ است. در کتاب‌های قدیمی فارسی آن را فلک شحنهٔ پنجم و سایس رواق پنجم نیز نامیده‌اند.  

                               

خروج از مرکز 

خروج از مرکز مریخ متغیر است و از ۰٫۰۰۹ درجه تا ۰٫۱۰۴ درجه تغییر می‌کند اکنون خروج از مرکز ۰٫۰۹۳ درجه‌است مدت زمان این تغییر صدها سال تا هزاران سال تغییر می‌کند 

مقابله مریخ و زمین 

توجه به مدت زمان سال مریخی (۶۸۹ روز) و سال زمینی (۳۶۵ روز) نشان می‌دهد که فاصله زمانی هر دو مقابله حدود دو سال و دو ماه است. اما با عنایت به بیضی بودن مدار هر دو سیاره می‌توان انتظار داشت که فاصله بین زمین و مریخ در هر مقابله متفاوت باشد. کمترین فاصله، زمانی رخ می‌دهد که زمین در اوج و مریخ در حضیض مدار خود باشد. در این حالت زمین و مریخ تا ۵۶ میلیون کیلومتر به هم نزدیک خواهند شد. دورترین فاصله بین دو سیاره در مقابله می‌تواند تا ۱۰۰ میلیون کیلومتر افزایش یابد.

کمترین فاصله بین زمین و مریخ در مقابله‌هایی رخ می‌دهد که در دوره‌های ۱۵ تا ۱۷ ساله تکرار می‌شوند. اما آنچه حائز اهمیت است توجه به این نکته می‌باشد که فاصله دو سیاره در مقابله‌های نزدیک الزاما یکی نیست و به همین دلیل است که نزدیک‌ترین مقابله‌ها (مانند آنچه در ۲۷ آگوست سال ۲۰۰۳ رخ داد) در فواصل زمانی بسیار طولانی رخ می‌دهند.

جهت‌گیری مدار مریخ در فضا به هنگام مقابله نزدیک به گونه‌ای است که مریخ در جهت صورت فلکی دلو و یا در نزدیکی صورت فلکی جدی قرار می‌گیرد. از طرفی کره زمین نیز در امرداد هر سال از این مکان می‌گذرد. بنابراین مقابله نزدیک دو سیاره همیشه در امرداد یا شهریور هر ۱۵ تا ۱۷ سال رخ می‌دهد. در این هنگام مریخ در جنوب استوای سماوی قرار دارد و بنابراین این نوع مقابله‌ها از عرض‌های جغرافیایی جنوبی زمین بهتر مشاهده می‌شوند. عکس این مطلب در مقابله‌های دور صادق است چرا که این نوع مقابله‌ها در صورت فلکی اسد و در ماه بهمن و اسفند رخ می‌دهند، در نتیجه از نیم‌کره شمالی زمین بهتر دیده می‌شوند. 

مشخصات مداری (ژانویه ۲۰۰۰)
نیم‌قطر بزرگ	۲۲۷، ۹۳۶، ۶۳۷ کیلومتر ۱۴۱، ۶۳۲، ۹۷۶ مایل ۱٫۵۲۳، ۶۶۲، ۳۱ واحد نجومی
پیرامون مدار	۱، ۴۲۹، ۰۰۰، ۰۰۰ کیلومتر ۸۸۷، ۹۰۰، ۰۰۰ مایل ۹٫۵۵۳ واحد نجومی
خروج از مرکز	۰٫۰۹۳، ۴۱۲، ۳۳
حضیض	۲۰۶، ۶۴۴، ۵۴۵ کیلومتر ۱۲۸، ۴۰۲، ۹۶۷ مایل ۱٫۳۸۱، ۳۳۳، ۴۶ واحد نجومی
اوج	۲۴۹، ۲۲۸، ۷۳۰ کیلومتر ۱۵۴، ۸۶۳، ۵۵۳ مایل ۱٫۶۶۵، ۹۹۱، ۱۶
تناوب مداری	۶۸۶٫۹۶۰۰ روز ۱٫۸۸۰۸ سال
تناوب هلالی	۷۷۹٫۶۹ روز ۲٫۱۳۵ سال
سرعت مداری: ~میانگین ~بیشینه ~کمینه	۲۴٫۰۷۷ کیلومتر در ثانیه (۵۳٫۸۵۹ مایل در ساعت) ۲۶٫۴۹ کیلومتر در ثانیه (۵۹٫۲۷۷ مایل در ساعت) ۲۱٫۹۷۲ کیلومتر در ثانیه (۴۹٫۱۵۰ مایل در ساعت)
تمایل نسبت به: ~صفحه مداری زمین ~صفحه استوایی خورشید	۱٫۸۵۰، ۶۱ درجه ۵٫۶۵ درجه
طول دایره البروجی اعتدال بهاری	۴۹٫۵۷۸، ۵۴ درجه
شناسه حضیض	۲۸۶٫۴۶۲، ۳۰ درجه
تعداد ندیم‌های طبیعی	۲
مشخصات فیزیکی (ژانویه ۲۰۰۰)
قطر استوایی	۶٬۸۰۴٫۹ کیلومتر ۴، ۲۲۸٫۴ مایل ۰٫۵۳۳ برابر قطر زمین
قطر قطبی	۰٫۵۳۳ برابر قطر زمین ۴، ۱۹۷٫۲ مایل ۰٫۵۳۱ برابر زمین
پخی	۰٫۰۰۷، ۳۶
مساحت سطح	۱۴۴، ۷۹۸، ۴۶۵ کیلومتر مربع ۵۵٬۹۰۶٬۷۷۱ مایل مربع ۰٫۲۸۴ برابر زمین
حجم	۱٫۶۳۱، ۸‎×۱۰۱۱ کیلومتر مکعب ۰٫۱۵۱ برابر زمین
جرم	۶٫۴۱۸، ۵‎×۱۰۲۳ کیلوگرم ۰٫۱۰۷ برابر زمین
چگالی متوسط	۳٫۹۳۴ گرم در سانتیمتر مکعب
گرانش استوایی	۳٫۶۹ متر در مجذور ثانیه ۰٫۳۷۶ برابر زمین
سرعت فرار	۵٫۰۲۷ کیلومتر در ثانیه ۱۱٫۲۴۵ مایل در ساعت
تناوب گردش	۱٫۰۲۵، ۹۵۷ روز ۲۴٫۶۲۲، ۹۶۲ ساعت
تمایل محور	۲۵٫۱۹ درجه
بعد سرسو در قطب شمال	۳۱۷٫۶۸۱، ۴۳ درجه ۲۱:۱۰:۴۴
بازتاب	۰٫۱۵
دمای سطحی: ~کمینه ~متوسط ~بیشینه	۱۴۰- درجه سانتی‌گراد (۱۳۳ درجه کلوین) ۶۳- درجه سانتی‌گراد (۲۱۰ درجه کلوین) ۲۰ درجه سانتی‌گراد (۲۳۹ درجه کلوین)
مشخصات جوی
فشار جوی	۰٫۷ تا ۰٫۹ کیلو پاسکال
دی اکسید کربن	۹۵٫۷۲ درصد
نیتروژن	۲٫۷ درصد
آرگون	۱٫۶ درصد
اکسیژن	۰٫۱۳ درصد
مونو اکسید کربن	۰٫۰۷ درصد
بخار آب	۰٫۰۳ درصد
اکسید نیتریک	۰٫۰۱ درصد
نئون	۰٫۰۰۰۲۵ درصد (۲٫۵ ذره در هر میلیون)
کریپتون	۰٫۰۰۰۰۳ درصد (۳۰۰ ذره در هر میلیارد)
زنون	۰٫۰۰۰۰۰۸ درصد (۸۰ ذره در هر میلیارد)
ازن	۰٫۰۰۰۰۰۳ درصد (۳۰ ذره در هر میلیارد)